Społeczna nauka Kościoła: czym jest i jakie są zasady SDC

Poznanie nauki społecznej Kościoła.

Dlatego tak ważne jest, aby ją poznać, rozpowszechnić, nauczyć się myśleć w jej kategoriach, a następnie... poważnie potraktować własne "powołanie jako odpowiedzialnych budowniczych społeczeństwa ziemskiego" i zobaczyć, co każdy może zrobić ze swojego miejsca.

W 1991 roku Jan Paweł II napisał encyklikę społeczną Centesimus annus, aby uczcić setną rocznicę pierwszej encykliki społecznej, Rerum novarum Leona XIII. Na początku listu polski papież powiedział, że tak jak 100 lat wcześniej napisał Leon XIII, tak i teraz trzeba powtórzyć, "że poza Ewangelią nie ma prawdziwego rozwiązania 'kwestii społecznej'" (nr 5). Minęło sto lat, a slogan pozostał ten sam.

Myślę, że intuicyjnie wszyscy się zgadzamy: widzimy, że istnieje związek między problemami społecznymi, gospodarczymi, politycznymi itd. z etyką, a w zasadzie z Ewangelią: gdybyśmy wszyscy żyli tak, jak mówi Ewangelia, z pewnością byłoby mniej problemów społecznych.

Ten intuicyjny wniosek z pewnością nie zadowoli jednak w pełni ludzi czynu, którzy natychmiast zadadzą sobie pytanie: a co to konkretnie znaczy, że poza Ewangelią nie ma rozwiązania kwestii społecznej? Co my, chrześcijanie, mamy w takim razie zrobić? Czy powierzamy biskupom również zarządzanie społeczeństwem obywatelskim? Czy tworzymy państwo wyznaniowe, które gwarantuje, że pewne podstawowe zasady polityki, ekonomii, sprawiedliwości społecznej itp. nie będą nigdy naruszane? Jakie zasady? Kto o tym decyduje? Czy akceptujemy względną wolność i stabilność, jaką daje nam demokracja i wolny rynek, i staramy się przekonać i wykształcić ludzi, aby postępowali właściwie? Jak długo to potrwa?

Ale idąc dalej: czy Ewangelia ma jakiś polityczny, ekonomiczny, biznesowy lub dotyczący transportu publicznego model miasta, którego chrześcijanie powinni bronić? Jeśli odpowiedź jest twierdząca: co to jest? Jeśli odpowiedź brzmi nie: to co daje nam Ewangelia? Jak możemy zrozumieć, że poza Ewangelią nie ma rozwiązania kwestii społecznej?

Jak wiemy, odpowiedź chrześcijan była bardzo różna na przestrzeni dziejów: od pierwszej wspólnoty, która posiadała wszystkie dobra wspólne i wielu z nich poświęciło się zawodowo głoszeniu Ewangelii pośród gwałtownych prześladowań; poprzez zjednoczenie Kościół i państwo, kiedy wiara chrześcijańska staje się dobrem wspólnym, a polityka ją chroni - ale i kontroluje - i po obu stronach dochodzi do nadużyć; aż po dzień dzisiejszy, kiedy między religią a polityką istnieje względna niezależność, która czasami jest obojętnością lub nawet sprzeciwem. Ale sama polityka i ekonomia, którą zajmuje się doktryna społeczna, również bardzo się zmieniła, od świata starożytnego do średniowiecznego, do świata merkantylistycznego, do rewolucji przemysłowej, do rynków kapitałowych, do obecnych wyzwań ekologicznych i społecznych...

Tak więc z jednej strony wiemy, że wiara musi koniecznie wpływać na budowę społeczeństwa, które jest bardziej sprawiedliwe i godne człowieka; ale z drugiej strony widzimy, że realia, które wiara musi oświetlać, są tak złożone i warunkowe, że nie możemy oczekiwać, że wiara chrześcijańska - której nie jesteśmy świadomi - będzie ich częścią. Społeczna nauka Kościoła (ISD) - natychmiastowe rozwiązanie wszystkich problemów społecznych. Dlatego przed wyjaśnieniem, jakie idee i kierunki zawiera ISD, należy wyjaśnić, jaka jest jego natura: w jaki sposób lub na jakim poziomie może nam pomóc w regeneracji życia publicznego; poziomie, który jest tak podstawowy lub fundamentalny, że czasami jesteśmy zaskoczeni, że rozwiązanie różnych problemów społecznych naszych czasów absolutnie od niego zależy.

Czym jest Społeczna Nauka Kościoła i dlaczego istnieje?

Przynajmniej od czasu Soboru Watykańskiego II Kościół jest w pełni świadomy tych trzech podstawowych prawd, które określają naturę ISD:

1. "Właściwa misja, którą Chrystus powierzył swojemu Kościołowi, nie ma charakteru politycznego, ekonomicznego czy społecznego. Cel, jaki jej przypisał, to zakon. Ale właśnie z tej samej misji religijnej wynikają funkcje, światła i energie, które mogą służyć do tworzenia i umacniania wspólnoty ludzkiej zgodnie z prawem Bożym". Dlatego też "ze względu na swoją misję i charakter nie jest związana z żadną szczególną formą cywilizacji ludzkiej ani z żadnym systemem politycznym, gospodarczym czy społecznym". Choć z pewnością się do tego przyczynia, misją Kościoła nie jest rządzenie światem, ani osiąganie sprawiedliwości społecznej, ani korygowanie ekscesów społeczeństwa poprzez powoływanie "autorytetu i osądu" w sprawach dotyczących sfery moralnej, do czego czasami wzywali papieże w XIX wieku.
2. Misją państwa nie jest świętość jego obywateli i nie ma ono kompetencji w sprawach religijnych; musi więc dać wolność religijną i zająć się doczesnym dobrem wspólnym narodu. Państwo nie musi robić tego, co mówi Kościół, ponieważ głosi on prawdziwą religię: państwo nie ma kompetencji, aby powiedzieć, jaka jest prawdziwa religia. Głoszenie wiary (i DSI) będzie narzucone z siłą prawdy, przechodząc przez wolność ludzi, którzy chcą ją przyjąć.
3. W kwestii specyfiki przesłania chrześcijańskiego w sprawach społecznych, deklaruje on uzasadnioną autonomię rzeczywistości ziemskiej: "rzeczy stworzone i samo społeczeństwo mają swoje własne prawa i wartości, które człowiek musi stopniowo odkrywać, wykorzystywać i porządkować". Dlatego wiara nie uczy nas wszystkiego, co możemy wiedzieć o społeczeństwie, ekonomii i polityce: jej ostateczny sens i podstawowe zasady, owszem, ale "prawa i wartości właściwe" dla tych dziedzin muszą być odkrywane stopniowo przez ludzki rozum. Dlatego właśnie powiedziano wcześniej, że Kościół nie jest związany z żadną konkretną formą systemu politycznego, ekonomicznego czy społecznego, ale jednocześnie, że ze swojej misji religijnej i ze swojej doktryny czerpie światło i energię do ustanowienia społeczności ludzkiej zgodnie z prawem Bożym.
   Zainspirowany tymi soborowymi naukami, które były rozwijane przez kolejnych papieży w ich treści i w sposobie, w jaki proponowali ISD, papież Benedykt XVI przedstawi to, co moim zdaniem jest najlepszym wyjaśnieniem, czym jest i dlaczego istnieje. Emerytowany papież potwierdza, że sprawiedliwy porządek społeczny i państwowy - budowa ziemskiego miasta godnego człowieka - jest podstawowym zadaniem polityki, a nie Kościoła. Kościół nie może i nie powinien zastępować polityki, ponieważ nie taką misję wyznaczył mu jego Założyciel, a także dlatego, że głoszone przez niego orędzie nie zawiera konkretnej syntezy politycznej czy ekonomicznej, aby móc ją wskazać z autorytetem wiary.

Nie oznacza to jednak, że Kościół nie ma nic do zaoferowania w walce o społeczeństwo godne człowieka lub że jest obojętny. Jego rola jest absolutnie konieczna, ponieważ budowanie sprawiedliwego społeczeństwa jest dziełem ludzkiego rozumu, ale nie rozumu technicznego - jak gdyby chodziło o zbudowanie działającej maszyny - lecz rozumu praktycznego lub etycznego, który musi określić, jak osiągnąć sprawiedliwość tu i teraz: jak zorganizować system opieki zdrowotnej tego kraju, system transportowy tego miasta, płace tej firmy, żądania tego związku zawodowego, kurs tej waluty itd. A praktyczny rozum człowieka jest kruchy i zawsze grozi mu "ślepota etyczna", "która wynika z przewagi interesów i władzy, które go oślepiają" i w jakiś sposób czynią go niezdolnym do odkrycia i urzeczywistnienia tu i teraz sprawiedliwości, która często jest sprzeczna z interesem osobistym, ponieważ jest to dobro uciążliwe, które "zawsze wymaga wyrzeczenia". I tu właśnie wkracza wiara: ponieważ w obliczu pokusy uczynienia egoistycznego interesu ostatecznym kryterium decyzji, przesłanie wiary - które "zaczyna się z perspektywy Boga" - przypomina nam, że sprawiedliwość musi zwyciężyć, i przypomina wielkie prawdy, które leżą u podstaw budowy społeczeństwa godnego człowieka. Benedykt XVI nazywa tę funkcję wiary - DSI - "oczyszczaniem rozumu", ponieważ nie ma ona na celu zewnętrznego narzucenia rozumu i racjonalności rzeczy, lecz jest pomocą dla rozumu, aby dobrze funkcjonował i miał właściwe punkty odniesienia: aby mógł dostrzec sprawiedliwość poza egoistycznym interesem.

Papież Franciszek powraca do pilnej potrzeby nawrócenia w swojej encyklice społecznej Laudato si'. Jak wskazuje etymologia greckiego słowa metânoia, "nawracać" oznacza zmieniać umysł, idee, na których budujemy nasze rozumowanie, podejmujemy decyzje lub oceniamy konsekwencje działania. Analizując ludzkie korzenie obecnego kryzysu, Franciszek odkrywa logikę, która stała się kulturą i która dominuje w stosunkach społecznych, powodując przemoc i niesprawiedliwość; jest to logika tych, którzy dążą do zaspokojenia doraźnych interesów - na ogół egoistycznych, takich jak władza, chciwość itp. charakteryzujących się tym, że więcej się ma, niż się ma - poprzez arbitralne instrumentalizowanie wszystkiego, co służy ich zaspokojeniu: przyrody fizycznej ze wszystkimi jej zasobami, innych ludzi, instytucji czy czegokolwiek innego. Nawrócenie, które proponuje, nie polega na kilku środkach technicznych - które są konieczne również na jego poziomie - ale na przypomnieniu wielkich prawd o Bogu, człowieku i świecie, które powinny być obecne w rozumowaniu polityków, biznesmenów, organizacji międzynarodowych itp. a jednak często nie są.

Zasady Społecznej Nauki Kościoła (SDC)

Jakie są zatem te wielkie prawdy, które kierują analizą problemów i poszukiwaniem rozwiązań w celu zbudowania społeczeństwa godnego człowieka? Na pierwszy rzut oka widać, że społeczne magisterium Kościoła jest ogromne, rozproszone w wielu dokumentach z różnych okresów, z których wiele mówi o różnych rzeczach. Jednak każdy, kto go przestudiuje, przekona się, że jest to korpus złożony, ale organiczny i dobrze ustrukturyzowany. Ponad 100 lat doświadczeń z doktryną społeczną i refleksji nad jej ewolucją daje to dyscyplina Znajduje to odzwierciedlenie w opublikowanym w 2004 roku Kompendium Nauki Społecznej Kościoła, które przedstawia jej treść w sposób syntetyczny i uzasadniony. Czytelnik znajdzie tam to, czego Kościół naucza na temat różnych kwestii społecznych: rodziny, pracy, życia gospodarczego, wspólnoty politycznej, porządku międzynarodowego, środowiska naturalnego. Na podstawie tej oficjalnej nauki - którą koniecznie trzeba znać, przynajmniej w jej zasadniczych zarysach, a którą tutaj tylko krótko opiszemy - papieże i biskupi każdej epoki autorytatywnie uczą, jak tę naukę rozumieć i stosować. doktryna w swoim czasie. Należy więc pamiętać, że w tym organicznym i uporządkowanym korpusie istnieją trzy poziomy dyskursu.

Na pierwszym i najbardziej podstawowym poziomie znajdują się zasady refleksji, które są najważniejsze i zawsze aktualne: są to właściwie te wielkie prawdy rozumu i wiary, które muszą leżeć u podstaw każdego rozumowania o strukturze społeczeństwa i jego funkcjonowaniu. Jak się okaże, wszystkie są ze sobą ściśle powiązane.

• Pierwszą zasadą ISD jest prymat osoby.. Życie społeczne istnieje w ostatecznym rozrachunku dla dobra jednostki, każdego człowieka w jego niepowtarzalnej i absolutnej godności. Dlatego w życiu społecznym niezbędne jest poszanowanie praw jednostki, ale także wspieranie jej wolności i odpowiedzialności. Aby wiedzieć, o jakich prawach i obowiązkach mówimy - ponieważ dzisiaj istnieje ogromna różnorodność pomysłów na temat praw, które należy promować - wiara oferuje ostateczne zrozumienie osoby ludzkiej, obraz, który nie jest sprzeczny z obrazem rozumu, ale ukazuje ją w całej jej pełni: osobę, która jest obrazem i podobieństwem Boga, posiadającą nieskończoną wartość, której szczęście nie polega tylko na zarabianiu pieniędzy lub dobrej zabawie, ale na rozwijaniu cnót, kochaniu innych i pomaganiu innym w byciu szczęśliwym i budowaniu szczęścia w tym życiu i w następnym.
• Drugim jest dobro wspólne, ten zespół warunków życia społecznego, politycznego i gospodarczego, który umożliwia ludziom rozwój i do którego wszyscy musimy się przyczynić, przezwyciężając nasze egoistyczne interesy. Dobro wspólne ma treść i strukturę sprawiedliwości instytucjonalnej, której musimy być świadomi: zakłada ono wspieranie pewnych dóbr publicznych - sprawiedliwości w stosunkach społecznych, pokoju, ochrony praw człowieka, zdrowia, edukacji, pracy itd. Dlatego, jeżeli z jednej strony należy uznać podstawową równość i zaoferować wszystkim równe szanse, to z drugiej strony należy szanować i wspierać ich wolność, zdolność do inicjatywy itp. i dlatego wyklucza się autorytarny welfaryzm, który dąży do wyrównania wszystkich siłą.
• Solidarność, dzięki której mamy świadomość posiadania wspólnego losu, w którym wszyscy jesteśmy odpowiedzialni za wszystkich: Bóg powierzył nas innym ludziom, abyśmy mogli im pomóc z naszego miejsca, zgodnie z naszymi możliwościami. Zasada ta wiąże się ze wspólnym przeznaczeniem dóbr i własności prywatnej, dzięki której wiemy, że Bóg stworzył ziemię dla wszystkich i z wystarczającymi zasobami, ale powierzył nam zadanie zarządzania zasobami świata tak, aby wszyscy mogli dobrze żyć, co na ogół odbywa się poprzez pracę i własność prywatną, ale z dbałością o to, aby wolność, z jaką angażujemy się w pracę i wytwarzanie dóbr, była zawsze wolnością solidarności, a nie egoizmu. Dlatego Kościół zawsze łączył solidarność z opcją preferencyjną na rzecz ubogich, na którą tak bardzo nalega papież Franciszek: termometrem do mierzenia jakości serca danej osoby lub społeczeństwa jest to, jak bardzo zależy im na tym, aby najbardziej potrzebujący poprawili swoją sytuację, co oczywiście może się przejawiać na wiele sposobów: dawanie jałmużny, praca, dobra polityka, a nawet zajęcia DSI....
• Pomocniczość, zgodnie z którą organ wyższy nie powinien robić tego, co może zrobić organ niższy, ale powinien szanować jego kompetencje, wspierać jego swobodę inicjatywy i pomagać mu w tym. Oznacza to, że rodziny i przedsiębiorstwa nie są na usługach państwa, lecz na odwrót: państwo jest na usługach przedsiębiorstw i innych związków pośrednich, rodzin, a te na usługach ludzi, aby służyć im tak, jak chcą i zasługują na to, aby ich obsługiwać, a nie tak, jak uważa to za stosowne aktualny polityk zgodnie ze swoją ideologią. Wymaga to przypadków dialogu, zróżnicowanych rozwiązań w zależności od przypadku itp. i wyklucza pewne autorytaryzmy - niestety tak częste - które próbują zdusić rzeczywistość niezgodną z dominującą ideologią.

Oprócz tych podstawowych zasad nauki społecznej KościołaRefleksja nad głównymi pojęciami społecznymi, prowadzona przez Magisterium, teologię i filozofię, jest tu umieszczona, aby wyjaśnić dzisiejszemu światu pełną prawdę o tych rzeczywistościach. Tak więc rodzina to nie tylko jakikolwiek związek osób, ale tylko taki, który sprzyja wszystkim dobrom rodzinnym i osobistym; rozwój to nie tylko wzrost PKB, ale rozwój całego człowieka - również w jego wymiarze duchowym - i wszystkich ludzi; praca to nie tylko siła produkcyjna czy sposób zarabiania pieniędzy, ale podstawowa działalność człowieka, dzięki której rozwija on swoje najgłębsze zdolności i ulepsza świat powierzony mu przez Boga; firma nie jest też tylko sposobem na zorganizowane zarabianie pieniędzy, ale wspólnotą osób, które starają się ofiarować coś dla wspólnego dobra, a jednocześnie integralnie się rozwijać. I moglibyśmy dalej mówić o państwie, rynku, technice, pokoju itd., o wszystkich tych pojęciach, które są codziennie na ustach polityków i na naszych własnych, ale o których pełnej prawdzie często zapominamy. I ta prawda jest gwiazdą polarną, gdy chodzi o diagnozowanie problemów i proponowanie rozwiązań, jeśli chcemy, aby były to prawdziwe rozwiązania.

Na drugim poziomie ISD proponuje pewne kryteria oceny, które są ogólnymi deklinacjami zasad w zależności od różnych obszarów życia społecznego i które pozwalają ocenić dobro/zło różnych sytuacji, struktur, działań. Wynikają one z zasad, ale zależą również od konkretnej rzeczywistości społecznej. Na przykład: w systemie edukacji musi być zagwarantowana wolność rodziców w wyborze szkoły dla swoich dzieci. Kryterium to wynika z godności osoby, poszanowania praw rodziny, pomocniczości itp., ale zakłada istnienie wielu różnych szkół dostępnych dla rodziny i będzie zawierać teorię na temat funkcji edukacyjnej państwa, jego obowiązku udostępniania szkół, jego rzeczywistych możliwości w tym zakresie itp. Jak widać, kryteria oceny i ich zastosowanie w konkretnych orzeczeniach zależą już trochę od sytuacji historycznej i konkretnego przypadku.

Wreszcie na trzecim poziomie znajdują się dyrektywy działania, czyli wskazówki, co należy zrobić, aby poprawić daną sytuację. Zmierzają w kierunku stosowania ogólnych zasad nauki społecznej Kościoła, po uprzednim osądzeniu sytuacji na podstawie kryteriów oceny.. Począwszy od najbardziej oczywistych i ogólnych (wspieranie praw człowieka, zapewnienie dostępu do pracy, zapobieganie wojnom itd.) do najbardziej poszlakowych i konkretnych (nie popieranie tej ustawy aborcyjnej, uczynienie związków zawodowych wyznaniowo chrześcijańskimi, opodatkowanie transakcji finansowych, nadawanie obywatelstwa osobom urodzonym w danym kraju itd.) Oczywiście stopień przypadkowości i zależności od konkretnej sytuacji historycznej jest tu znacznie większy, a dyrektywa działania prawie nigdy nie wynika bezpośrednio z zasad i sądów, lecz jest zapośredniczona przez koncepcję polityczną lub ekonomiczną, która z punktu widzenia tych nauk jest ogólnie dyskusyjna i dyskusyjna. Z tego powodu stają się one coraz rzadsze w Magisterium, ponieważ trzeba bardzo uważać, aby nie zapomnieć o trzech zasadach Soboru wspomnianych na początku artykułu i twierdzić, że wskazuje się w imię wiary konkretne rozwiązania ekonomiczne lub polityczne, które są dyskusyjne w dziedzinie nauk społecznych.

Jak mądrze zauważył kardynał Carlo Caffarra, aby dojść do konkretnego rozwiązania, zwykle nie wystarczą zasady wiary, ale trzeba dodać pewną interpretację systemu politycznego lub ekonomicznego, aby logika powiedziała, że wniosek wynika z najsłabszej części rozumowania, a zatem wniosek może być otwarty na opinie. Nie oznacza to, że wszystko, co Kościół mówi w sprawach społecznych, jest opiniotwórcze, ani że nie ma prawa do wydawania moralnego osądu niektórych rzeczywistości. Musimy jednak wyraźnie rozróżnić, co jest wiarą, a co nauką społeczną, zawsze pamiętając, że celem SDC nie jest rozwiązywanie problemów świata, lecz nauczenie, jak myśleć o problemach społecznych na podstawie podstawowych prawd, które powinny być obecne w rozumowaniu tych, którzy analizują problemy i proponują rozwiązania, ale często nie są. Dlatego uważam, że generalnie problemy społeczne nie są problemami DSI: są ekonomiczne, polityczne, edukacyjne; i zamiast teologów potrzebują dobrych polityków, ekonomistów, prawników, biznesmenów itd. Oczywiście: z rozumem oczyszczonym z egoizmu dzięki wiara.

W tym sensie DSI utrzymuje, że konkretne propozycje działań są zadaniem nie Magisterium, ale wiernych świeckich, którzy nie działają w imieniu Kościoła, ale na mocy ich odpowiedzialności jako obywateli. Ich świeckie powołanie - to, czego Bóg od nich oczekuje - wymaga, jako podstawowej części powołania do świętości, odpowiedzialności za sprawiedliwość społeczeństwa, w którym żyją, to znaczy wymaga robienia wszystkiego, co możliwe, aby promować wspólne dobro z miejsca, w którym każdy z nich się znajduje. Ani wiara, ani Kościół nie powiedzą świeckim, co konkretnie mają robić, aby poprawić warunki społeczne, ponieważ jest to sfera prawego rozumu i ponieważ SDC nie oferuje precyzyjnych rozwiązań. Ale to nie jest ulga dla świeckich, którzy mieliby wtedy misję, która pozostaje rozproszona i pozostawiona dobrej woli kilku oświeconych osób, i którzy mieliby również czas na troskę społeczną. Nie jest to ulga, lecz większa odpowiedzialność, ponieważ oznacza to, że jeśli każdy, w miejscu, w którym się znajduje i zgodnie ze swoimi możliwościami, nie zada sobie trudu, aby przeanalizować przyczyny problemów - małych i dużych - które znajduje wokół siebie i zaproponować rozwiązania, które mogą je rozwiązać, nikt tego nie zrobi. A to wymaga poświęcenia, kreatywności, autonomii, odpowiedzialności; w gruncie rzeczy poważnego przekonania, że budowanie świata, o którym marzy Bóg i ludzkość, nie zależy tak bardzo od papieża i biskupów, ale przede wszystkim od świeckich. Nie tylko po to, aby ją skutecznie przeprowadzić, ale przede wszystkim, aby zdecydować, co konkretnie zrobić, ponieważ nigdzie nie jest to napisane.

I wtedy można by pomyśleć, że ISD jest mało użyteczne... i w pewnym sensie jest to prawda: zasady ISD dają nam ilościowo niewiele - zazwyczaj nie dają nam rozwiązania problemów, nie oszczędzają nam pracy związanej z ich analizą i poszukiwaniem najlepszego rozwiązania - ale jakościowo dają nam wiele, szczególnie w tym zagmatwanym świecie z niewielką ilością punktów odniesienia, ponieważ dają nam pracę związaną z poszukiwaniem właściwego kierunku i właściwych pojęć. Dlatego tak ważne jest, aby ją poznać, rozpowszechnić, nauczyć się myśleć w jej kategoriach, a następnie... poważnie traktować własną".powołanie odpowiedzialnych budowniczych społeczeństwa ziemskiego" i zobaczyć, co każdy może zrobić ze swojego miejsca.