Ubóstwo materialne i antropologiczne

Ubóstwo materialne i antropologiczne

Podejście z punktu widzenia nauki Kościoła

The Społeczna nauka Kościoła to nauka, którą żyją miliony ludzi i która dotyczy aktualnych problemów. Ta teoria społeczna zajmuje się "tym, co włączone do Tradycji staje się starożytne, dając tym samym okazje i materiał do jej wzbogacenia, a życie wiary jest również częścią owocnej działalności milionów i milionów ludzi, którzy starali się czerpać inspirację z magisterium społecznego dla własnego zaangażowania w świecie". Jan Paweł II (1991), str. 3

Nauki te zawierają "naukę moralną, która w świetle rozumu i wiary dotyczy życia człowieka w społeczeństwie". Bellocq, A. (2012), str. 341 Nauki te nie roszczą sobie prawa do wskazywania konkretnych instrumentów organizacji społeczeństwa, którymi są na ogół instrumenty polityczne lub ekonomiczne, ale ta refleksja może rzeczywiście pomóc tym, których misją jest ochrona dobra wspólnego w sferze politycznej lub ekonomicznej. W szczególności pomoc ta może być określona jako ramy koncepcyjne w ramach tradycji, które odpowiadają na to, co jest najbardziej ludzkie. W tym opracowaniu przyjmiemy naukę społeczną Kościoła jako filozoficzną podstawę do badania ubóstwa, ponieważ, jak stwierdzają ostatnie badania nad tym problemem, "w praktycznym zadaniu identyfikowania i mierzenia ubóstwa w społeczeństwie można wybrać bardzo różne metody, w których uwidacznia się filozofia społeczna leżąca u podstaw tych wyborów". Może to być jedna z filozofii etycznych lub jedno z podejść, które omówiłem, lub ich kombinacja". Asselin, L. M. (2009), str. 190.

Autorów wybranych do naszej refleksji łączy zwrócenie uwagi na godność osoby jako rozwiązanie problemu ubóstwa. Wybraliśmy je, ponieważ nauka społeczna Kościoła podziela tę uwagę, a także uznaje, że wiele pojęć, które umożliwiają nam tworzenie praw i umów społeczno-gospodarczych, pochodzi z tradycji, która wyprzedza naukę ekonomii, a nawet politykę w jej obecnym rozumieniu. Znaczenie pojęć "osoba", "społeczeństwo", "dobro wspólne" itp., które prowadzą nas do opracowania określonej jurysdykcji i ustanowienia rządów prawa, są częścią wspólnego dziedzictwa ludzkości. Pojęcia te były pilnie strzeżone przez różne tradycje religijne narodów, a na Zachodzie zachowała je tradycja judeochrześcijańska.

Tradycja religijna, która leży u podstaw cywilizacji zachodniej, była przez wieki konfrontowana z innymi źródłami, które ją wzbogaciły. Konkretnie z prawem rzymskim i grecką refleksją filozoficzną. Cywilizacja zachodnia nie jest utożsamiana z religią chrześcijańską, ale też nie są one wzajemnie przeciwstawne czy ograniczone. Jedność pomiędzy wiarą i pracą, służeniem Bogu i narodowi, modlitwą i wspieraniem rozwoju w każdym przypadku znajduje się w osobie, która jest tym, kto działa, pracuje i odnosi się do innych w społeczeństwie. Dlatego chrześcijańska myśl społeczna uwzględnia zarówno rozum, jak i wiarę, zwracając szczególną uwagę na godność osoby ludzkiej.

Jednostki działają zgodnie ze swoimi przekonaniami, a wśród nich religia stanowi model działania, który kształtuje je jako istoty ludzkie. Dlatego wyznawcy danej religii myślą o rzeczywistości społecznej inaczej niż wyznawcy innych religii. I to może prowadzić do pewnych różnic w ich rozumieniu rzeczywistości. Z tego powodu papieże rzymscy przypominają wiernym Kościoła, że z jednej strony analiza społeczeństwa należy do szeregu zagadnień, które nie są zawarte w objawieniu chrześcijańskim. Każdy wierzący może wyrobić sobie własne zdanie na temat tego, jak najlepiej zorganizować społeczeństwo, nawet jeśli nie pokrywa się ono z opiniami innych. Ale z drugiej strony istnieją pewne perspektywy społeczne, które są bardziej zgodne z teologiczną tradycją Kościoła. Wizja społeczna najbardziej zgodna z objawieniem chrześcijańskim to taka, która uwzględnia życie ludzkie rozumiane w jego pełnym, całkowitym sensie. Paweł VI wyraził tę myśl w następujących słowach: "rozwój nie może być zredukowany do zwykłego wzrostu gospodarczego. Aby była autentyczna, musi być integralna, to znaczy musi promować wszystkich ludzi i całego człowieka". Paweł VI (1967), n. 14.

The ubóstwo to rzeczywistość społeczna, która jest przedmiotem zainteresowania Nauki Społecznej Kościoła, ponieważ oznacza specyficzne warunki życia dla tych, którym brakuje dobrobytu materialnego i szeregu elementów niezbędnych do godnego życia. Ponieważ jednak jest to kwestia społeczna, jest miejsce na różne wizje, które wymagają wielu wysiłków w sferze politycznej i gospodarczej oraz w myśleniu społecznym ludzi. Ponieważ jest to problem złożony, w grę wchodzą różne perspektywy: socjologiczna, statystyczna, ekonomiczna itd. Naszą szczególną perspektywą jest nauka społeczna Kościoła i tych, którzy podzielają tę centralną pozycję osoby ludzkiej. W tym celu sięgnęliśmy do licznych źródeł, które choć nie mają takiego samego stopnia naukowej głębi, to jednak wnoszą do tej perspektywy pewną wartość.

Po wskazaniu ram odniesienia, warto zdefiniować problem. "Ubóstwo polega na jakiejkolwiek formie nierówności, która jest źródłem wykluczenia społecznego, w podziale warunków życia niezbędnych dla godności człowieka. Te warunki życia odpowiadają możliwościom jednostek, gospodarstw domowych i społeczności w zakresie zaspokojenia ich podstawowych potrzeb w następujących wymiarach: zarobki, edukacja, zdrowie, odżywianie i żywność, zdrowie i czysta woda, praca i zatrudnienie, dom i środowisko życia, dostęp do środków produkcji, dostęp do rynku i wreszcie uczestnictwo w życiu społeczności i pokój społeczny". Asselin, L. M. (2009), str. 3.

"Aktualna literatura, a także nauka Kościoła". Por. Franciszek I (2015b)Nierówność, mówią o nierówności, a nie o nierówności, aby podkreślić istnienie niesprawiedliwej nierówności. Człowiek z natury jest nierówny, ponieważ ma różne talenty i możliwości, ale słowo nierówność odnosi się do nierówności, która nie wynika z naturalnych warunków człowieka, ale została w jakiś sposób niesprawiedliwie narzucona na jego sposób życia. To właśnie do tej niesprawiedliwej nierówności odwołuje się Asselin, definiując ubóstwo jako problem wielowymiarowy.

Reakcja polityczna

W naszych czasach łatwo dostrzegamy biedne społeczeństwa. Są to sytuacje egzystencjalne poszczególnych ludzi, którzy mają do dyspozycji niewiele środków materialnych i niewiele możliwości rozwoju gospodarczego, politycznego, kulturalnego, a czasem nawet duchowego. Z biegiem lat ubóstwo stopniowo się zmniejsza, ponieważ świat wykazuje niezwykły wzrost gospodarczy. Nie da się jednak zaprzeczyć, że pomnażanie bogactwa nie odbywa się w taki sam sposób wśród wszystkich obywateli.

Organizacja Narodów Zjednoczonych postawiła sobie za cel wyeliminowanie ubóstwa, ustanawiając Milenijne Cele Rozwoju w latach 2000-2015, aby osiągnąć rozwój osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji. Te Milenijne Cele Rozwoju (Milenijne cele rozwoju) dodano kilka nowych celów, dotyczących polityk publicznych, które są interesujące również dla krajów bardziej rozwiniętych. Ten zestaw celów nazywany jest Celami Zrównoważonego Rozwoju (Cele Zrównoważonego Rozwoju) i zostały zaprojektowane do realizacji w latach 2015-2030.

Wiele polityk publicznych realizowanych w ramach Milenijnych Celów Rozwoju w latach 2000-2015 uwypukliło problemy rozwoju w krajach biednych. I dlatego wysiłek gospodarczy narodów koncentrował się na rozwiązywaniu tych braków: edukacja, usługi medyczne i higieniczne, dbałość o niedożywienie dzieci i godność kobiet, ubóstwo w miastach i brak bezpieczeństwa itp.

Ustalając Cele Zrównoważonego Rozwoju, najbardziej rozwinięte kraje zobowiązały się do zainwestowania stu miliardów dolarów w latach 2015-2030. Przeznaczenie środków fiskalnych na rozwój jest rozsądne, ale wspieranie rozwoju w obcym kraju nie zawsze jest uzasadnione. Rządy krajów bardziej rozwiniętych stanęły przed wyzwaniem, jakim była lokalna korzyść z realizacji Milenijnych Celów Rozwoju w latach 2000-2015 i musiały zaakceptować, że cele te odnoszą się do krajów mniej rozwiniętych.

W związku z tym Globalna Agenda Narodów Zjednoczonych w latach 2015-2030 zmieniła się w taki sposób, że uwzględniono w niej pewne polityki publiczne, które mogłyby przynieść korzyści również najbogatszym narodom. Z tego powodu cele zrównoważonego rozwoju są liczniejsze niż cele milenijne i obejmują polityki publiczne, które dotyczą budowy i finansowania mieszkań, pomocy gospodarczej sprzyjającej wzrostowi demograficznemu, wymiany informacji i inwestycji finansowych itp. Krótko mówiąc, Globalna Agenda Narodów Zjednoczonych od lat wyznacza szereg polityk publicznych mających na celu zmniejszenie ubóstwa. "Agenda 2030 na rzecz zrównoważonego rozwoju, która obejmuje 17 celów i 169 zadań, przedstawia ambitną wizję zrównoważonego rozwoju i integruje jego wymiar gospodarczy, społeczny i środowiskowy. Ta nowa agenda jest wyrazem życzeń, aspiracji i priorytetów społeczności międzynarodowej na następne 15 lat. Agenda 2030 jest agendą transformacyjną, która stawia w centrum równość i godność ludzi oraz wzywa do zmiany naszego stylu rozwoju, przy jednoczesnym poszanowaniu środowiska naturalnego". Organizacja Narodów Zjednoczonych (2018), str. 7.

W orędziu papieża Franciszka do Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, doceniając wysiłki narodów, podkreślił on również znaczenie skupienia uwagi na godność osoby ludzkiej, "najprostszym i najbardziej odpowiednim miernikiem i wskaźnikiem realizacji nowej agendy rozwoju będzie skuteczny, praktyczny i natychmiastowy dostęp dla wszystkich do niezbędnych dóbr materialnych i duchowych: mieszkania, godnej i odpowiednio wynagradzanej pracy, odpowiedniego pożywienia i wody pitnej; wolności religijnej, a bardziej ogólnie - wolności ducha i edukacji". Jednocześnie te filary integralnego rozwoju człowieka mają wspólny fundament, którym jest prawo do życia i, ogólniej, to, co możemy nazwać prawem do istnienia samej natury ludzkiej".  Franciszek I (2015b).

List papieża Franciszka o trosce o wspólny dom, zatytułowany "Laudato Si", którego głównym tematem jest sprawiedliwość społeczna i ubóstwo, z uważnym uwzględnieniem problemu ekologicznego, podkreśla perspektywę nauki społecznej Kościoła. Dokument ma na celu "włączenie sprawiedliwości do dyskusji o środowisku, aby usłyszeć zarówno wołanie ziemi, jak i wołanie ubogich". Franciszek I (2015), n.48. W myśleniu Papieża ubóstwo materialne wiąże się z ubóstwem antropologicznym, tłumaczonym w kategoriach wykluczenia społecznego i zanieczyszczenia środowiska.

Propozycje w sferze gospodarczej

Niektóre z instytucji, które mają pewne znaczenie w sferze gospodarczej, poważnie przyczyniają się do redukcji ubóstwa. Na przykład Światowe Forum Ekonomiczne z niepokojem zauważa, że wykluczenie społeczne przekłada się na ludzkie życie. "Około 29 000 dzieci poniżej piątego roku życia umiera codziennie, 21 na minutę, z przyczyn nie do pokonania; 2,5 miliarda ludzi nie ma dostępu do odpowiedniej opieki zdrowotnej; ponad 1,6 miliarda ludzi nie ma elektryczności lub nowoczesnych form energii; około 12% ludności cierpi z powodu chronicznego głodu. Podczas gdy jedna trzecia planety żyje za mniej niż $2 dziennie, 85 najbogatszych ludzi na świecie posiada więcej bogactwa niż najbiedniejsza połowa ludności świata. Światowe Forum Gospodarcze (2015), str. 5.

The Światowy Program Żywnościowy Światowy Program Żywnościowy ONZ (WFP) działa dzięki finansowaniu przez 500 największych firm świata, jak wynika z rankingu Forbesa. Dyrektor WFP David Beasley zaproponował prezesom tych międzynarodowych firm, aby wykazali swoją troskę o społeczeństwo, płacąc za przynajmniej jeden dzień głodu na świecie. WFP dostarcza żywność 120 milionom ludzi, którzy bez natychmiastowego dostarczenia podstawowych produktów żywnościowych mogliby zagrozić swojemu bytowi. Dotarcie do tych ludzi, którzy cierpią z powodu dotkliwego zaniedbania społecznego, jest bardzo kosztowne, ponieważ znajdują się oni w bardzo niedostępnych i brutalnych miejscach, stąd dzienny budżet Światowego Programu Żywnościowego wynosi dziewięćdziesiąt milionów dolarów dziennie.

Również Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy współpracują z narodami, udzielając warunkowych pożyczek, aby decydenci generowali większą integrację społeczną. Finansowanie infrastruktury, takiej jak elektrownie, drogi i porty, powinno w rzeczywistości ułatwiać handel i rozwój społeczny.

Głównym celem niektórych z tych organizacji jest umożliwienie narodom inwestowania w infrastrukturę, której im brakuje. Jeśli chodzi o rozwój społeczny, to po przekroczeniu wysokich kosztów stałych, koszty zmienne znacznie się zmniejszają. Na przykład, gdy już dokona się znacznych inwestycji w wywiercenie studni i zbuduje się wystarczającą ilość rurociągów, aby doprowadzić wodę pitną do gospodarstwa domowego, wówczas uzyskanie wody jest dla człowieka łatwe: wystarczy odkręcić kran.

Z drugiej strony, gdy nie zainwestowano w te wysokie koszty stałe i nie ma rurociągów lub jest mało studni, czyli gdy nie zbudowano infrastruktury docierającej do gospodarstw domowych, zdobycie wody dla jednostki jest bardzo trudne: musi ona iść do studni, ustawić się w kolejce z mieszkańcami wsi, nosić wodę codziennie do domu itd.

Instytucje, które finansują te projekty, liczą na to, że w niektórych krajach nie ma wystarczającej praworządności, aby zapewnić właściwe wykorzystanie środków. Dlatego regulacja tych środków publicznych odbywa się czasami zgodnie z interesami tych, którzy pożyczają środki, a nie tak bardzo zgodnie z interesami tych, którzy je otrzymują i nimi zarządzają. Doktryna społeczna Kościoła potępiła tę formę ucisku społecznego, ponieważ czasami obejmuje ona "systematyczne kampanie przeciwko przyrostowi naturalnemu, które na podstawie zniekształconej koncepcji problemu demograficznego i w atmosferze absolutnego braku poszanowania dla wolności decyzji zainteresowanych osób, często poddają je niedopuszczalnym naciskom... aby zmusić je do poddania się tej nowej formie ucisku...". Jan Paweł II (1991), n. 39.

Ponadto zasoby często nie są wystarczające, aby doprowadzić do rozwój społeczny a najbardziej krytyczni z tych instytucji twierdzą, że to właśnie pożyczki dla krajów najmniej rozwiniętych utrzymują je w tej sytuacji ubóstwa. Moyo twierdzi ponadto, że instytucje te korzystają z tego ubóstwa, aby zapewnić sobie istnienie. "Istnieje po prostu presja na udzielanie pożyczek. Bank Światowy zatrudnia 10.000 osób, Międzynarodowy Fundusz Walutowy ponad 2.500 osób; można dodać kolejne 5.000 osób z innych agencji ONZ; plus pracownicy co najmniej 25.000 zarejestrowanych organizacji pozarządowych, prywatnych organizacji charytatywnych i armii rządowych agencji pomocowych: razem zatrudniają 500.000 osób, co odpowiada liczbie ludności Suazi. Czasami udzielają pożyczek, czasami przyznają dotacje, ale wszyscy są w biznesie opieki społecznej". Moyo, D. (2009), str. 54.

W każdym razie sfera ekonomiczna ze swoimi możliwościami pomiaru i analizy nadaje problemowi ubóstwa istotne znaczenie. Bank Światowy ustalił, że ci, którzy zarabiają mniej niż dwa dolary dziennie, żyją w skrajnym ubóstwie. Ta miara ekonomiczna pozwala nam zaobserwować, że populacja w skrajnym ubóstwie zmniejsza się w czasie.

Spadek ubóstwa zawdzięczamy głównie działaniom rządów takich krajów jak Chiny i Indie, które w ciągu niespełna dekady umożliwiły ponad trzystu milionom ludzi zarabiać więcej niż dwa dolary dziennie. W Chinach "w ciągu 20 lat po 1981 roku odsetek ludności żyjącej w skrajnym ubóstwie spadł z 53% do 8%". Ravallion, M. & Shaoua, C. (2007), str. 2. Rozwój gospodarczy w ujęciu globalnym jest nie tylko niezaprzeczalny, ale i pozytywny. Jednak wiele wskaźników pokazuje zwielokrotnienie dobrobytu, które nie zawsze generuje bogactwo antropologiczne.

"W szczególności wielowymiarowy pomiar ubóstwa uwzględnia wszystkie wymiary dobrobytu, które mogą być istotne (w tym atrybuty niematerialne, takie jak stan zdrowia i udział w życiu politycznym). Natomiast indeks ubóstwa materialnego ogranicza swoją uwagę do niepowodzeń funkcjonalnych związanych z materialnymi warunkami życia."

Niektóre badania naukowe dotyczące ubóstwa

Ubóstwo jest wynikiem połączenia szeregu elementów, które zostały dokładnie zbadane przez środowisko akademickie. Centrum Rozwoju Międzynarodowego Uniwersytetu Harvarda wykazało, że istnieją pewne cele, które uważa się za niezbędne dla rozwoju narodów, i że chociaż zostały one osiągnięte, nie przyniosły oczekiwanego rozwoju. Rodrik, D. (2007), str. 23. Należą do nich np. urbanizacja, edukacja, technologia, spadek demografii itp.

Poziom edukacji na świecie, mierzony liczbą godzin nauki, wzrósł, ale ten wzrost nie przełożył się na oczekiwany rozwój.

Podobnie wzrósł poziom urbanizacji krajów, ale rozrost miast i inwestycje w projekty pozarolnicze nie przyniosły pożądanego rozwoju społecznego.

Badania nad ubóstwem i nierównościami pozwalają nam zrozumieć, że złożoność tego problemu polega na tym, że jest to dylemat kolisty. Ludzie mniej rozwinięci są biedni, ponieważ są niewykształceni i ponieważ są mniej zurbanizowani niż ludzie bogatsi. Ale ludzie są biedni, ponieważ są niewykształceni, a ponieważ są niewykształceni, są biedni. W ten sam sposób wieś jest biedna, ponieważ jest bardzo wiejska, a ponieważ jest bardzo wiejska, jest biedna. Por. Hausmann, R. & Hidalgo, C. (2013), str. 44.

Jeśli spojrzeć na problem z perspektywy handlu, kraje biedne są biedne, ponieważ produkują niewiele rzeczy, a wszystkie rzeczy, które produkują, są również produkowane przez kraje bogate. Natomiast kraje bogate są bogate, ponieważ produkują wiele rzeczy, a także produkują rzeczy, które nie są produkowane nigdzie indziej. Hausmann, R. & Klinger, B. (2007), str. 3. W końcu, poprzez swoje badania nad ubóstwem, Akademia pomaga nam zrozumieć, że ubóstwo jest dylematem o charakterze kołowym: nie ma zegarmistrzów, ponieważ nie ma zegarków, ale nie ma zegarków, ponieważ nie ma zegarmistrzów.

Ubóstwo w tych badaniach jest paradoksem; z jednej strony ludzie na dole piramidy są wielką szansą na rozwój. Z drugiej strony, mimo że jest źródłem możliwości; ponieważ najubożsi w społeczeństwie zawsze płacą więcej za niektóre usługi, takie jak opieka zdrowotna, usługi finansowe itp.

Wzbogacenie dolnej części piramidy wpłynęłoby pozytywnie na cały ekosystem gospodarczy, ale tego jeszcze nie osiągnięto, a wydaje się to bardzo ważne, ponieważ "w latach 2010-2025 populacja dzieci w Afryce Subsaharyjskiej wzrośnie o 130 milionów". Region ten będzie również częścią świata z największą liczbą dzieci poniżej 18 roku życia w 2030 roku. UNICEF (2014). Przewiduje się, że do 2100 roku ludność Afryki zwiększy się czterokrotnie. ONZ (2015) i badania Kayizzi-Mugerwa sugerują, że sposobem na odpowiednie rozwiązanie problemu ubóstwa w Afryce jest rozwój integracyjny. Heshmati, A.; Rashidghalam, M. i Nilsson, P. (2019), str. 38.

Liczne badania zmierzają również do ustalenia korelacji pomiędzy poszczególnymi pierwiastkami i regionami planety. Na przykład jeden z najsłabiej rozwiniętych regionów Indii, Bihar, ma 99 milionów mieszkańców. Powierzchnia Biharu wynosi prawie 94.000 kilometrów kwadratowych. Paradoks ubóstwa w Biharze polega na tym, że jego terytorium jest bardzo żyzne i wydaje się, że łatwo jest osiągnąć dobrą produkcję rolną na tym obszarze. Jest to jednak bardzo biedny obszar Indii. Kaplan, S. D. (2013), str. 86.

Gdy weźmie się pod uwagę inne elementy rozwoju, wiadomo, że źródłem ubóstwa w Biharze jest niski poziom urbanizacji w tej części świata. Stolica Biharu, miasto Patna, ma nieco ponad 1,5 miliona mieszkańców, tylko jeden procent ludności mieszka w dużym mieście. Korelacja między niską urbanizacją a ubóstwem jest faktem stwierdzonym. Należy podkreślić, że w Bihar urbanizacja jest niewielka, ponieważ ludzie nie wyjechali do pracy w miastach, ze względu na dużą żyzność ziemi. Oznacza to, że paradoksalnie Bihar jest tak biedny, ponieważ ziemia jest tak żyzna.

Paradoks ubóstwa jest więc zakorzeniony w ludzkich wyborach. Na najbardziej podstawowym poziomie człowiek pracuje, gdy natura nie zapewnia mu wszystkiego, co potrzebne do przeżycia. Gdy natura zapewnia wszystkie podstawowe elementy przetrwania przy minimalnym wysiłku, rozwój człowieka jest trudniejszy.

W badaniach nad ubóstwem podkreśla się, że ubóstwo jest problemem wykraczającym poza niedostatek zasobów ekonomicznych i że instrumenty rozwoju społeczeństwa są polityczne i ekonomiczne. Ale nie robią tego w ten sam sposób, ponieważ instrumenty ekonomiczne stały się znacznie silniejsze niż polityczne, jeśli chodzi o rozwój narodu. Jednak ekonomia nie jest nauką ścisłą, lecz społeczną, co oznacza, że w każdym procesie gospodarczym należy uwzględnić interwencję ludzkiej wolności.

Perspektywa nauki społecznej Kościoła

Ubóstwo to problem wieloraki, który wymaga kompleksowego zrozumienia rozwoju społecznego. Jednocześnie ma on antropologiczne konsekwencje dla każdej jednostki, takie jak wysiłek codziennego życia, który zależy od poziomu rozwoju mierzonego w kategoriach ekonomicznych.

Złożoność systemów rozwoju powoduje powstawanie obszarów ubóstwa również w obrębie rozwiniętych krajów i miast. Poza regionami wyraźnego ubóstwa, takimi jak kontynent afrykański, zjawiska te występują w takiej czy innej formie we wszystkich narodach i jak dotąd nie udało się ich wyeliminować. Ci, którzy rozważają ubóstwo i nierówności w świetle tradycji judeochrześcijańskiej, dokonują wielu rozróżnień.

1-Dobro człowieka nie jest mierzone w kategoriach bogactwa, dlatego osoba, która zachowuje się sprawiedliwie i prowadzi dobre życie, niekoniecznie otrzymuje dobra ekonomiczne za swoją postawę wobec innych. Ostatecznym celem wspólnoty ludzkiej nie jest bogactwo, lecz dobro wspólne. W rzeczywistości jednak dobro wspólne wymaga minimum dobrobytu wraz z poszanowaniem własności prywatnej i powszechnego przeznaczenia dóbr. Por. Jan Paweł II (1991), n. 6. Ale ubóstwo jest niezaprzeczalnym faktem ludzkim, którego nie udało nam się w pełni przezwyciężyć. Od 1960 roku wydaliśmy ponad 4,6 bilionów dolarów na pokonanie ubóstwa, a wiele krajów nie tylko nadal jest biednych, ale jest 20 narodów, które są dziś biedniejsze niż w 1960 roku. Christensen, C. M.; Ojomo, E. i Dillon, K. (2019), str. 13-14.

Konsekwencją tego jest to, że są ludzie, którzy dobrowolnie wybierają życie w oderwaniu od dóbr materialnych, dążąc do subiektywnego ubóstwa niezależnie od ilości posiadanych dóbr. To właśnie tradycja Kościoła nazywa cnotą ubóstwa. Cnota ta jest ważna w naszych czasach, ponieważ rezygnacja z ostentacji własnych dóbr przyczynia się do pokoju społecznego, podobnie jak życie w osobistej trzeźwości tworzy kulturę bliskości z innymi.

2) Z drugiej strony istnieje subiektywne ubóstwo, które jest obiektywnym złem i musi być przezwyciężone. Należy tu dokonać drugiego rozróżnienia, ponieważ ubóstwo to nie tylko rzeczywistość materialna. Ubóstwo jest problemem, który obejmuje sposoby działania, wyrażania się i myślenia o konsekwencjach antropologicznych i moralnych. Ubóstwo przekłada się na przemoc, narkomanię i alkoholizm, które są problemami obiektywnymi i znajdują się w postawach niektórych osób, które żyją w ten sposób. Por. Jan Paweł II (1991), n. 57.. Te obiektywne problemy powodują brak pracy i rozwoju gospodarczego. Dlatego można powiedzieć, że ubóstwo antropologiczne prowadzi do ubóstwa materialnego, ale nie zawsze jest odwrotnie: ubóstwo materialne nie musi prowadzić do ubóstwa antropologicznego.

Rozumiem przez to, że istnieje wiele biednych rodzin, które żyją, myślą i wyrażają się w ramach szeregu wartości i dóbr kulturowych, które pozwalają im na dobre życie. Z drugiej strony, gdy w rodzinie gromadzi się ubóstwo moralne lub antropologiczne, np. pogarda dla kobiet i dzieci, brak higieny i brak transcendentnego sensu życia, wówczas powstaje również ubóstwo ekonomiczne.

3 - Myślenie o ubóstwie jako o zbiorze elementów ludzkich pozwala nam wprowadzić trzecie rozróżnienie, które służy jako ramy odniesienia dla naszych badań nad ubóstwem. To rozróżnienie odnosi się do istnienia obiektywnego ubóstwa materialnego, od którego ucieczka jest niemożliwa lub bardzo trudna. To ubóstwo jest nieproporcjonalne, ponieważ oznacza pozbawienie wszystkich dóbr materialnych, może być wynikiem ubóstwa antropologicznego tłumaczonego w kategoriach korupcji, ale w każdym przypadku wymaga rozwiązania przez społeczeństwo. W przypadku nagłych sytuacji humanitarnych ubodzy nie mogą czekać, społeczeństwo ma obowiązek im pomóc.

Jeżeli natomiast to obiektywne ubóstwo materialne pojawia się stale, to może się okazać, że korupcja władzy publicznej lub sfery gospodarczej jest tym ubóstwem antropologicznym, które potępia nauka społeczna Kościoła. "Rozwój wszystkich ludzi prowadzi do troski o przezwyciężenie ubóstwa, ustanowienie sprawiedliwego handlu międzynarodowego i wrażliwości na ograniczenia prawa i jego stosowania w niektórych krajach, a także do zdecydowanej postawy w walce z korupcją. Melé, D. (2015), str. 132. Najczęściej cytowane zdanie papieża Franciszka wyraża dysproporcję interesów, która w obrazowy sposób stawia dobrobyt nad człowiekiem. "Nie może być tak, że nie jest newsem, że starsza osoba umiera z zimna w sytuacji ulicznej i że dwupunktowy spadek na giełdzie jest newsem. To jest wykluczenie". Franciszek I (2013), n. 53.

Krótko mówiąc, Chrześcijańska myśl społeczna pozwala aby dokonać pewnych rozróżnień: ubóstwo można rozumieć jako cnotę, istnieje subiektywne ubóstwo egzystencjalne; duchowe, kulturowe itd.; które generuje ubóstwo materialne i wreszcie obiektywne ubóstwo materialne, które musi być rozwiązane natychmiast, jeśli jest pilne, lub, jeśli nie jest pilne, należy się z nim zmierzyć w szeregu wymiarów, nie tylko materialnych, ponieważ ubóstwo jest nie tylko faktem ekonomicznym, ale rzeczywistością antropologiczną. Po ustaleniu tych niuansów możemy zastanowić się, w jaki sposób perspektywa nauki społecznej Kościoła prowadzi nas do myślenia o ubóstwie w kategoriach ludzkich.

Droga do wyjścia z ubóstwa 

Nauka społeczna Kościoła oświetla problemy społeczne w świetle wiary, a dzieje się to w wymiarze osobistym. Papież Franciszek naucza, że gdy rodzina stwierdza, że jej dzieci są pełne problemów, może zdecydować, że jeden z małżonków będzie pracował na pół etatu, aby lepiej się nimi zająć. Jeśli ta rodzina zdecyduje się na ten krok, z pewnością nie będzie bogatszą rodziną, ponieważ jedno z dwojga będzie zarabiało mniej, ale będzie lepszą rodziną, ponieważ dzieci będą miały lepszą opiekę i więcej czasu od jednego z rodziców. Jeśli jest to rozsądne w przypadku rodziny, to w sytuacji, gdy w społeczeństwie w ogóle widzimy tak wiele osób z poważnymi problemami, alkoholizmem, przemocą, narkomanią, uzależnieniem od gier wideo itd., wydaje się również rozsądne, aby niektórzy ludzie mieli mniej zasobów ekonomicznych, aby wytworzyć bogactwo antropologiczne tam, gdzie go nie ma.

Nawiązał do tego papież Benedykt XVI, mówiąc, że "miasto człowieka" nie jest wspierane wyłącznie przez relacje praw i obowiązków, ale przede wszystkim przez relacje bezinteresowności, miłosierdzia i komunii". Benedykt XVI (2007), n. 6.

W tym właśnie sensie nauka społeczna Kościoła przypomina liderom w sferze politycznej i gospodarczej społeczeństwa, że mają oni szczególne powołanie do rozwoju społeczeństwa. "W Bożych planach każdy człowiek jest powołany do wspierania własnego postępu, ponieważ życie każdego człowieka jest powołaniem danym przez Boga dla konkretnej misji". Paweł VI, (1967), str. 15. I dlatego możemy stwierdzić, że częścią zadania przedsiębiorcy jest pielęgnowanie duchowego wymiaru jego pracowników i że jednym z największych aktów miłosierdzia, jakie może spełnić przedsiębiorca, jest tworzenie miejsc pracy. "Przedsiębiorczość, która jest szlachetnym powołaniem mającym na celu wytwarzanie bogactwa i ulepszanie świata dla wszystkich, może być bardzo owocnym sposobem promowania regionu, w którym zakładają swoje firmy, zwłaszcza jeśli rozumieją, że tworzenie miejsc pracy jest nieuniknioną częścią ich służby dla dobra wspólnego". Franciszek I (2015), n. 129.

Wymiar duchowy nie musi oznaczać wymiaru religijnego, nie chodzi o to, aby przekształcić firmę w centrum ewangelizacji, ale o to, aby pracownicy byli otwarci na transcendencję, aby rozważali życie i śmierć, aby wiedzieli, że praca ludzka nigdy nie jest po prostu aktem materialnym, ale że każdy pracownik pozostawia ślad swojej istoty w tym, co jest częścią jego człowieczeństwa. Wynika z tego, że u podstaw rozumienia rozwoju leży również sens naszego działania społecznego. I są to trzy różne perspektywy, będące wynikiem mniej lub bardziej poprawnego zrozumienia transcendencji człowieka, jeśli chodzi o społeczeństwo.

Prowidencjonalizm i rezygnacja. 

Niektóre religie popychałyby ludzi w kierunku pewnej obojętności na problemy społeczne. Albo dlatego, że pomoc innym wydaje się zbyt skomplikowana, albo dlatego, że dla tych, którzy wierzą, bieda jest wynikiem boskiego wyboru i nie da się jej ostatecznie zaradzić.

To wezwanie do rezygnacji w obliczu problemów społecznych nie jest zgodne z wiarą chrześcijańską. Wiara Kościoła od wieków naucza, że "nic na świecie nie dzieje się bez przyczyny; naturalna dyspozycja rzeczy nie jest irracjonalna, lecz jest ukierunkowana na określony cel". (v. 7: Człowiek rodzi się, aby pracować, ptak rodzi się, aby latać; pisze Tomasz z Akwinu). Fakt, że rzeczy naturalne istnieją w perspektywie celu, jest najsilniejszym argumentem na to, że światem rządzi boska opatrzność". Elders, L. (2008), str. 67. W związku z tym każda jednostka musi jak najlepiej rozwijać swoje talenty.

Materializm 

Druga perspektywa uważa, że religia nie ma związku z tym, co społeczne. Jej zwolennicy twierdzą, że przekonania religijne ludzi są w rzeczywistości faktem prywatnym, który nie ma żadnego związku ze sferą publiczną, polityczną czy gospodarczą. W tym sensie każdy człowiek może wierzyć w to, w co chce wierzyć, o ile przestrzega zobowiązań prawnych i ma zmysł zawodowy w swojej pracy.

Istnieje już wiele badań psychologicznych i psychiatrycznych, które pokazują, jak ważna jest osoba menedżera personalnego. Ci, którzy poprzez swój zawód lub pracę mają za zadanie kształcić innych ludzi, wiedzą, że to właśnie relacje między ludźmi umożliwiają spójność społeczną i rozwój. Por. Armenta, A. (2018).

Arystoteles uważał, że te relacje międzyludzkie reguluje polityka. I zauważył, że politykę można rozumieć na dwa główne sposoby. Z jednej strony, sztuka polityki była zadaniem różnych partii, które mogły prowadzić dialog i konfrontować swoje opinie dla lepszego funkcjonowania polis. Z drugiej strony, polityka powinna dążyć do wspólnego dobra i ta rola polityki nie była sztuką, lecz najistotniejszą częścią zadania politycznego. To wspólne dobro było niczym innym, jak dobrem duszy rzutowanym na rzeczywistość społeczną. Dlatego dla Arystotelesa polityka była sztuką możliwości i należała do metafizyki. Badanie tego, co jest poza tym, co jest obserwowalne i mierzalne przez zmysły.

W tej arystotelesowskiej tradycji odnajdujemy społeczną myśl chrześcijan, która szanuje pełną wolność działań politycznych i przypomina o poważnej odpowiedzialności za dobro duszy, które nigdy nie jest dobrem wyizolowanym, lecz stanowi część bytu z innymi. "Z pewnością człowiek może zorganizować ziemię bez Boga, ale "przecież bez Boga nie może jej zorganizować inaczej, jak tylko przeciwko człowiekowi. Wyłączny humanizm to nieludzki humanizm". Paweł VI (1967), n. 42.

Humanizm integralny

Wreszcie można rozważyć partnerstwo między dziełem Stwórcy a możliwościami stworzeń. Rzeczywiście, wiara, która oświetla stosunki społeczne, pozwala nam spojrzeć głębiej na człowieka. Ta perspektywa pozwala zrozumieć, że wszystkie istoty ludzkie mają równą godność, niezależnie od rasy, płci czy statusu społecznego. Dlatego możliwy jest szacunek i poszanowanie, współpraca i poznanie wszystkich ludzi.

 Ale w tej perspektywie jest też chęć pójścia dalej, niż jest to natychmiast konieczne. Kto jest odpowiedzialny za człowieka, będzie musiał pracować zgodnie z charakterystyką swojego zobowiązania: kto ma żonę lub męża, kto ma dziecko, ojca lub matkę, którymi musi się opiekować, kto nabywa odpowiedzialność wobec innej osoby z powodu obietnicy lub przekonania egzystencjalnego itd.

Ponadto będą tacy, którzy przyjmą na siebie szerszą odpowiedzialność, przy większej liczbie osób lub w sytuacjach wymagających szczególnej uwagi. Tak jest na przykład w przypadku władcy, chirurga, a nawet przedsiębiorcy. Zrozumienie równej godności ludzi, ich potencjału do rozwoju, zaufania, na które zasługują jako współpracownicy, sprawi, że lider organizacji będzie starał się poświęcić więcej czasu i talentu organizacji, którą reprezentuje.

Podobnie można myśleć o tych, którzy zakładają organizacje globalne, gdzie nie są tylko grupą współpracowników o wspólnych celach, zwykle ekonomicznych, ale ludźmi, którzy mają te same przekonania. Twórcy ruchów politycznych, organizacji non-profit i mobilizacji obywatelskich mogą kierować się interesami wykraczającymi poza to, co doraźne. Stopniowość zaangażowania społecznego wynika z wiary chrześcijan, jest impulsem transwersalnym.

Chrześcijańskie spojrzenie na ubóstwo

Krótko mówiąc, postęp społeczny jest dla człowieka naturalną drogą doskonałości. Ale w rzeczywistości ten postęp nie jest realizowany u wszystkich ludzi. Czasami nie wystarczy żyć jako dobrzy ludzie, ale trzeba też mieć sprawiedliwe struktury społeczne. Człowiek "jest uwarunkowany strukturą społeczną, w której żyje, wykształceniem, które otrzymał i środowiskiem, w którym żyje". Te elementy mogą ułatwić lub utrudnić mu życie zgodnie z prawdą. Decyzje, poprzez które kształtuje się środowisko człowieka, mogą tworzyć konkretne struktury grzechu, utrudniające pełną realizację tych, którzy są przez nie w różny sposób uciskani. Zburzenie takich struktur i zastąpienie ich bardziej autentycznymi formami wspólnego życia to zadanie, które wymaga odwagi i cierpliwości". Jan Paweł II (1991), n. 38.

Ta obserwacja daje podstawę do rozważenia ubóstwa w ramach tych dwóch możliwości: ubóstwo pojawia się, gdy jednostki nie praktykują tego, co czyni je doskonałymi, cnotliwego życia lub dobra; z drugiej strony ubóstwo występuje głównie wtedy, gdy nie ma sprawiedliwych struktur społecznych. Obie perspektywy prowadzą do podziału w kwestii przyczyn ubóstwa.

Wielu ludzi uważa, że biedni są biedni, ponieważ za mało pracują. Jest to, ich zdaniem, problem moralny. I dlatego w końcu, dla tych, którzy tak myślą, ubóstwo jest poszukiwane przez biednych.

Z kolei wielu innych uważa, że ubóstwo ma swoje źródło nie przede wszystkim w cnotach jednostek, ale w warunkach społecznych, w których one żyją. Wydawałoby się, że ludzie o dużej zdolności do wysiłku są ograniczani przez warunki, aby robić to, co mogą, aby przetrwać. W tym drugim przypadku ubóstwo jest niefortunnym stanem egzystencjalnym.

Te perspektywy rozumienia prowadzą do różnych rozważań społecznych. Ci, którzy uważają, że ubodzy są ubodzy, ponieważ sami tak wybrali, nie uważają ubóstwa za swoją odpowiedzialność, ponieważ ubodzy sami tak wybrali. Może to nie jest świadomy wybór, może brakuje im informacji, wykształcenia lub cnoty, ale w końcu to osobiste wybory prowadzą każdego człowieka do ubóstwa. Kto natomiast uważa, że biedni są biedni, ponieważ struktura społeczna utrzymuje ich w biedzie, chce zrobić więcej, aby rozwiązać tę sytuację, ponieważ jest to stan, w którym biedni się rodzą i nie mogą się uwolnić.

 Struktury społeczne nie są utożsamiane z osobistymi przekonaniami. Aby nabrać przekonania, trzeba się zastanowić, czy to, co się przeżywa, wyraża lub myśli w danym społeczeństwie, jest słuszne, sprawiedliwe lub najlepsze. A to oznacza ponowne zastanowienie się nad sensem tego, dlaczego mówi się i robi to, czym się żyje w danym społeczeństwie.

Duża część obywateli USA uważa, że biedni przestaliby być biedni, gdyby ciężej pracowali. Z drugiej strony, duża część obywateli Francji uważa, że ubóstwo jest wynikiem instytucjonalnej dysfunkcji państwa. Ci, którzy uważają, że interwencja państwa w politykę monetarną, inflacyjną i fiskalną jest główną przyczyną ubóstwa, mają być może rację.

Perspektywa Kościoła ma więcej wspólnego z przekonaniami ludzi niż ze strukturami społecznymi. Dla perspektywy Nauki Społecznej Kościoła, którą staramy się realizować, ważniejsze jest to, jak patrzymy na ubóstwo, niż samo ubóstwo. Bo tak naprawdę, jeżeli ktoś uważa, że ubóstwo jest winą biednych, to nie ponosi odpowiedzialności za ten dotkliwy problem społeczny. Wręcz przeciwnie, jeżeli uważa Pan, że ubóstwo jest rzeczywistością społeczną wynikającą z niesprawiedliwych struktur, to obowiązkiem każdego człowieka jest zrobienie czegoś, aby zmienić ten ludzki stan.

Nie należy zapominać, że ubóstwo jest ubóstwem antropologicznym, a nie tylko materialnym. I że to antropologiczne ubóstwo może być rozwiązane przez oba elementy, dobroć ludzi i sprawiedliwość struktur. Wszystkie jednostki mają pewne ubóstwo antropologiczne i zadaniem każdego jest rozważenie niezbędnych środków, aby się zmienić, aby coś zrobić. Właśnie wtedy, gdy ignoruje się to zadanie nawrócenia społecznego, popada się w indywidualizm, w obojętność.

To właśnie potępił niedawno papież Franciszek, mówiąc, że w naszych czasach "człowiek sam w sobie jest traktowany jak dobro konsumpcyjne, które należy wykorzystać, a następnie wyrzucić". Zapoczątkowaliśmy kulturę "wyrzucania pieniędzy", która w dodatku jest promowana. Nie jest to już tylko zjawisko wyzysku i ucisku, ale coś nowego: wykluczenie dotyka samych korzeni przynależności do społeczeństwa, w którym się żyje, ponieważ nie jest się już na dole, na peryferiach lub bezsilnym, ale na zewnątrz. Wykluczeni nie są "wykorzystywani", lecz są odpadami, "pozostawionymi". Franciszek I (2013), n. 53.

Ubóstwo i jego rozwiązania

Skoro mówiliśmy do tej pory o perspektywach zrozumienia, to należy również zwrócić uwagę na to, że nie wystarczy zrozumieć problemy świata, ale trzeba wprowadzić środki do ich rozwiązania. Dobre życie, moralność nauczana przez naukę społeczną Kościoła, nie jest głębszym zrozumieniem rzeczywistości społecznej, lecz wskazówką, jak przekształcić codzienność w życie o transcendentnym znaczeniu, które wykracza poza nią.

Należałoby się zastanowić, dlaczego nie udało się rozwiązać problemu ubóstwa, skoro w ostatnich dziesięcioleciach technologia tak bardzo poszła do przodu. Rozumie się, że rozwój narodów ma swoją metodę, która została dobrze zbadana przez nauki ekonomiczne i polityczne. W związku z trudnościami, jakie napotykają niektóre regiony ziemi, można by rozważyć to, co zauważył Karl Popper: "nie ma limitu liczby obserwacji białych łabędzi, aby udowodnić teorię, że wszystkie łabędzie są białe. Ale wystarczy zaobserwować jednego czarnego łabędzia, aby obalić tę teorię". Popper, K. (1954), str. 101

Większość regionów na ziemi weszła na tę drogę rozwoju, ale nie wszystkim się to udało. Może to oznaczać, parafrazując Poppera, że obserwacja rozwoju w dużej liczbie narodów nie gwarantuje, że jest to jedyna droga rozwoju, ponieważ w rzeczywistości istnieją regiony ziemi, w których się ona nie sprawdziła.

Również fakt, że wśród wielu zaobserwowanych białych łabędzi znaleziono czarnego, nie oznacza, że białe łabędzie nie były tak naprawdę czarnymi łabędziami. Z tego powodu Hausmann twierdzi, że byłoby błędem oceniać teorie rozwoju jako złe tylko dlatego, że niektóre obszary ziemi nie osiągnęły postępu. "Ogromna różnica w dochodach między krajami biednymi i bogatymi jest wyrazem wielkiej różnicy w zgromadzonej przez narody wiedzy". Hausmann,R. & Hidalgo, C. (2013), str. 7.

Nauka społeczna Kościoła ze swej strony nie potępia ogólnie systemów gospodarczych, lecz stara się zrozumieć znaczenie nadawane tym systemom. Na pytanie, czy kapitalizm jest najlepszym systemem gospodarczym dla rozkwitu człowieka, Jan Paweł II stwierdził: "Jeśli przez 'kapitalizm' rozumie się system gospodarczy, który uznaje podstawową i pozytywną rolę przedsiębiorczości, rynku, własności prywatnej i wynikającej z niej odpowiedzialności za środki produkcji, wolnej ludzkiej twórczości w sektorze gospodarczym, to odpowiedź jest z pewnością pozytywna, choć być może bardziej stosowne byłoby mówienie o 'gospodarce przedsiębiorstw', 'gospodarce rynkowej' lub po prostu 'wolnej gospodarce'. Ale jeśli przez "kapitalizm" rozumiemy system, w którym wolność w sferze gospodarczej nie jest ujęta w solidny kontekst prawny, który stawia ją w służbie integralnej wolności człowieka i traktuje ją jako szczególny wymiar tej wolności, której centrum jest etyka i religia, to odpowiedź jest absolutnie negatywna". Jan Paweł II, (1991) Centesimus Annus, 42)

Z tych samych powodów pastorzy Kościoła nie określają systemu gospodarczego jako niemoralnego, ani nie wypowiadają się przeciwko skomplikowanym politykom publicznym bez uprzedniego zdefiniowania znaczenia ich obaw. Dokumenty napisane przez papieży można porównać do publicznej skargi złożonej przez kogoś o głębokim poczuciu człowieczeństwa. Mówiąc prościej, byłoby to jak ojciec, który zauważa ból swojego dziecka i podnosi głos, ale logicznie rzecz biorąc ten ojciec zabiera swoje dziecko do lekarza specjalisty, nie próbuje go osobiście wyleczyć. Pozostawiając nasz przykład, nauka społeczna Kościoła nie wskazuje konkretnych rozwiązań, ma po prostu misję przypominania, że nie wszystko jest w porządku, że trzeba się zastanowić, jak przezwyciężyć wykluczenie społeczne, bez podawania konkretnych rozwiązań problemów, które są otwarte na opinie.

Teorie rozwoju społecznego

Niektóre teorie rozwoju społecznego wykraczają poza założenie, że akumulacja dóbr ekonomicznych jest wystarczająca do rozwoju regionu. Robert Solow przypomina na przykład, że połączenie kapitału (rozumianego jako elementy niezbędne do produkcji), pracowników i pewnej ilości wiedzy społecznej umożliwia osiągnięcie rozwoju. Solow, R. (1956), str. 67. Hausmann i Hidalgo, opierając się na myśli Solowa, proponują nowatorską teorię rozwoju społecznego skoncentrowaną na jednostce i jej zdolności do interakcji z innymi. "Ilość wiedzy zawartej w społeczeństwie, w każdym razie, nie zależy przede wszystkim od tego, ile wiedzy posiada każda jednostka. Zależy od różnorodności wiedzy wielu jednostek i ich zdolności do łączenia tej wiedzy i jej wykorzystania poprzez złożone sieci interakcji". Hausmann,R. & Hidalgo, C. (2013), str. 15.

Po pierwsze, teoria ta słusznie podkreśla, że kapitał nie jest akumulacją pieniężną, lecz tworzeniem instrumentów ułatwiających produkcję. Infrastruktura, która umożliwia transport, maszyny, które ułatwiają pracę na polu itd. Jednocześnie należy pamiętać, że pracownik nie produkuje dwa razy więcej, ponieważ może obsługiwać dwie maszyny. W rozwoju zawsze ważny jest czynnik ludzki, którego nie można ignorować.

Prawdopodobnie najbardziej złożonym czynnikiem w tej teorii jest czynnik wiedzy. A to dzieli się na trzy sposoby rozumienia wiedzy. Po pierwsze, wiedza jest w instrumentach. Telefon komórkowy lub traktor zawiera wiedzę z zakresu inżynierii, analizy materiałowej, projektowania graficznego i obliczeń konstrukcyjnych. Ponadto, aby wykonać te instrumenty, trzeba było mieć dużą wiedzę z zakresu fizyki, elektrotechniki, mechaniki itd. Ale korzystanie z telefonu komórkowego czy ciągnika nie wymaga aż tak wiele nauki, nie mówiąc już o ich obsłudze. Tak więc instrumenty same gromadzą wiele wiedzy, przynajmniej tak, jak wiedza jest rozumiana w ramach tej teorii rozwoju.

Rozwiązaniem problemu ubóstwa nie jest po prostu wprowadzenie instrumentów tam, gdzie ich nie ma. Można założyć, że nie wszyscy ludzie wiedzą, jak posługiwać się narzędziami, ale również, że te narzędzia potrzebują innych narzędzi do funkcjonowania. Korzystanie z ciągnika oznacza istnienie stacji benzynowych, warsztatów naprawczych dla ciągników, firm sprzedających koła i części zamienne, dróg do transportu ciągników itd. Bez szerokiego zakresu usług, które umożliwiają funkcjonowanie ciągnika, nie będzie on w stanie generować bogactwa.

Można więc założyć, że instrumenty te wymagają pewnej wiedzy, aby mogły działać. Wystarczy więc zwrócić uwagę nowych użytkowników przyrządów, jak powinni się z nimi obchodzić i jakie elementy są niezbędne do ich prawidłowego użytkowania. Hausmann przypomina, że w tych instrukcjach obsługi instrumentów można znaleźć wiedzę, którą nazywa wiedzą jako kodami.

W rzeczywistości obecnie większość, jeśli nie wszystkie, kody do korzystania z narzędzi powszechnie dostępnych dla społeczeństwa są dostępne dzięki internetowi. Jednak pomimo liczby dostępnych kodów, nie udało się pokonać ubóstwa we wszystkich dziedzinach.

Teoria rozwoju społecznego Hausmanna, oparta na wiedzy ludzkiej, nie zakłada, że ubóstwo zostanie złagodzone po prostu poprzez przeniesienie narzędzi i kodów do regionów planety, w których ich nie ma. Powodem jest to, że kiedy człowiek ma potrzebę, nie działa osobiście, korzystając z dostępnych narzędzi, nawet jeśli można nauczyć się kodów do korzystania z tych narzędzi. Przykładem ilustrującym tę rzeczywistość jest osoba z bólem zęba, która zamiast kupować narzędzia dentystyczne i uczyć się w Internecie, jak wyrwać ząb, idzie do dentysty. Por. Hausmann,R. & Hidalgo, C. (2013), str. 15.

Dla tych ekonomistów wiedza gromadzi się więc również w ekspertach, którzy opanowują narzędzia i kody. Społeczeństwo, gdy zgromadzi wystarczające doświadczenie, osiąga rozwój dzięki współdziałaniu różnych ekspertów. Niestety, kraje słabo rozwinięte pogrążają się w ubóstwie nie tylko dlatego, że brakuje im narzędzi i kodów, ale przede wszystkim dlatego, że ci, którym udaje się zostać ekspertami w jakiejś dziedzinie ludzkiej wiedzy, na ogół zdobywają swoje doświadczenie poza regionami biednymi i już do nich nie wracają.

Łatwo jest przenieść narzędzia i kody do obszarów, gdzie nie ma rozwoju, ale bardzo trudno jest przenieść ekspertów do regionów rozwijających się, ponieważ ta decyzja jest owocem wolności człowieka. Wniosek z tej teorii jest jasny: "nie ma sensu spędzać życia na uczeniu się, jak robić wszystko. Ponieważ trudno ją przekazać, wiedza ukryta ogranicza proces wzrostu i rozwoju. W końcu różnice w dobrobycie są związane z ilością wiedzy ukrytej, jaką posiadają społeczeństwa". Hausmann,R. & Hidalgo, C. (2013), str. 16.

Szczególne pole działania ludzi wierzących. Dla Hausmanna ekspert to nie ktoś, kto koncepcyjnie wie wiele rzeczy, ale ktoś, kto potrafi zastosować w praktyce doświadczenie zgromadzone dzięki zręczności instrumentów i kodów, które rozwijają społeczeństwo. Być ekspertem to nie znaczy posiadać dużą wiedzę o rzeczywistości, ale działać w niej z łatwością i opanować ją.

Daniel Goleman (2008) twierdzi, że człowiek przez większość czasu działa z automatyczną inteligencją operacyjną, a tylko w niektórych porach dnia konieczne jest zwrócenie szczególnej uwagi na określoną czynność. Społeczeństwo eksperckie to takie, które działa zwyczajowo z tą automatyczną inteligencją, ponieważ jego członkowie posiadają cnotę rozwoju w sposób nabyty. Arystoteles i Tomasz z Akwinu twierdzą, że cnotliwe społeczeństwo to takie, które wykonuje swoją codzienną pracę z dobrymi nawykami operacyjnymi, a polityczne dobro wspólne to nabycie cnót, które pozwalają nam żyć w dobrej społeczności ludzkiej.

Joshua Greene ze swojej strony uznaje, że ludzki mózg opracowuje swoją wiedzę jak aparat fotograficzny, który z reguły rejestruje rzeczywistość w trybie panoramicznym. Jednak w pewnych momentach można dostosować wykorzystanie mózgu jak w trybie ręcznym w aparacie fotograficznym, aby skupić się na konkretnym obiekcie i zarejestrować go w szczególny sposób. Dla tego psychologa, gdy mózg działa nawykowo zgodnie z tym, co jest najlepsze dla społeczeństwa, osiąga się inteligentne społeczeństwo, przyzwyczajone do rozwoju.

"Podobnie jak automatyczne ustawienia aparatu fotograficznego, emocje wywołują zachowania, które są generalnie adaptacyjne, bez konieczności świadomego zastanawiania się, co zrobić. A także, jak automatyczne ustawienia aparatu fotograficznego, projektowanie reakcji emocjonalnych; sposób, w jaki odbierają one dane z otoczenia jako sposoby zachowania; uwzględniają one wnioski z poprzednich doświadczeń". Greene, J. (2013), str. 134-135.

Jeśli te teorie, mające swoje źródło w funkcjonowaniu ludzkiego mózgu i obserwowalnych zachowaniach społecznych, są poprawne, to można by powiedzieć, że biegły tenisista nie wie, jak grać w tenisa. Albo, że jest ekspertem w tenisie, ale bardzo trudno byłoby mu wyjaśnić, jakimi dokładnie mięśniami musi poruszać, gdy obserwuje piłkę zbliżającą się do niego z określoną prędkością. Bardzo trudno byłoby też wyjaśnić, z jaką siłą powinien uderzyć piłkę, jakie powinno być nachylenie rakiety w danej sytuacji kątowej itd. Wiedza specjalistyczna nie jest zrozumieniem, lecz raczej nabytą zdolnością do regularnego wykonywania doskonałych czynności.

Z tego samego powodu nie można nauczyć się uprawiać sportu, słuchając teoretycznych instrukcji eksperta. Aby dobrze uprawiać sport, należy trenować z ekspertem, żyć z nim, poruszać się z nim. Ale eksperci nie są łatwo dostępni dla nieekspertów; ich motywacją jest towarzyszenie innym ekspertom w tej samej dziedzinie w ich zawodzie. Papież Franciszek ujmuje tę głęboką ideę w prostych słowach, kiedy mówi, że przy dawaniu jałmużny nie wystarczy tylko rzucić monetę, ale trzeba dotknąć ręki i spojrzeć w oczy. "Musimy wiedzieć, jak się ze sobą spotkać. Musimy budować, tworzyć, konstruować kulturę spotkania". Franciszek I (2013).

Nawiązanie dialogu między tymi, którzy są ekspertami, a tymi, którzy nimi nie są, jest podstawowym zadaniem ludzi wierzących, niezależnie od tego, czy są ekspertami, czy nie. Interakcja społeczna jest tym, co rozwija świat, i aby ją osiągnąć, nie wystarczy prosta logika ekonomiczna lub polityczna; zawsze potrzebna jest w pełni ludzka perspektywa, która jest właściwa nauce społecznej Kościoła i tym, którzy przewidują możliwość konkretnego działania przed Bogiem w tym świecie.

Interakcje międzyludzkie i społeczne know-how

Wierni Kościoła wiedzą, że muszą być gotowi, aby być ekspertami w dziedzinie człowieczeństwa i współpracować ze wszystkimi w budowaniu bardziej ludzkiego świata. Ta interakcja społeczna jest ułatwiona, gdy każda osoba podejmuje swoje zadanie w służbie innym. Nie chodzi o to, żeby wszyscy wykonywali tę samą pracę, ale żeby każdy nauczył się robić coś innego. Por. Hausmann,R. & Hidalgo, C. (2013), str. 15.

Kiedy Vasco de Quiroga ewangelizował rdzenną ludność regionu Michoacán w Meksyku, nauczył mieszkańców małych wiosek specyficznego zawodu. W jego koncepcji ważne było, aby każda wioska robiła coś innego niż inne wioski, aby ułatwić handel, wymianę towarów i wiedzy, a w efekcie rozwój. W ten sposób niektóre wioski, takie jak Paracho, są znane z gitar, inne z kapeluszy, produkcji bydła itp. Każda wioska rozwinęła inny zawód, który pozwalał im na handel z innymi rdzennymi mieszkańcami tego obszaru.

W najbardziej rudymentarnych społeczeństwach każdy człowiek umie robić wiele rzeczy: polować na zwierzęta, łowić ryby, robić sanie, budować domy, rozpalać ogień itd. Z kolei w bardziej zaawansowanych społeczeństwach każdy człowiek umie robić mniej rzeczy: pisać książki, uczyć jakiegoś przedmiotu, pracować w budownictwie itd. Różnica polega na tym, że ludzie w bardziej rozwiniętych społeczeństwach wiedzą, jak robić mniej rzeczy, ponieważ w bogatych społeczeństwach jest więcej ludzi, którzy wiedzą, jak robić rzeczy inaczej. Wiedza zawarta w "byciu ekspertem" nie oznacza, że każda osoba wie, jak zrobić więcej rzeczy, ale że każda osoba wie, jak zrobić to, co robi inaczej.

Zarówno w bogatych, jak i biedniejszych społeczeństwach owoce są sprzedawane. Ale w biednych społeczeństwach jedna osoba sadzi, zbiera, podlewa i zbiera owoce, a następnie zanosi je na rynek i sprzedaje. W całym procesie sprzedaży owoców w społeczeństwie rudymentarnym jest jedna osoba, która działa. A on robi to, co może. Natomiast w społeczeństwie rozwiniętym sprzedaż owoców wymaga grupy ekspertów, którzy sadzą, innej grupy ekspertów, którzy pakują owoce na sprzedaż, innej grupy osób, które transportują owoce do wyspecjalizowanych punktów sprzedaży. W rozwiniętym społeczeństwie sprzedaż owoców oznacza współdziałanie dużej liczby ekspertów, którzy nie wiedzą, jak robić to, co robią inni, ale wiedzą, jak robić to inaczej. W konsekwencji w społeczeństwie rozwiniętym efektywność sprzedaży owoców jest zwielokrotniona przez nagromadzenie dużego "społecznego know-how".

Jeżeli uważa się, że społeczeństwo może się rozwijać poprzez zwiększenie liczby osób wykonujących te same czynności, jak na przykład w zakładzie włókienniczym, gdzie każdy pracownik robi to samo co inni, to nie ma mowy o rozwoju. Rozwój następuje wtedy, gdy każda jednostka wytwarza dobro, które różni się od dobra wytworzonego przez innych, a szczególnie wtedy, gdy dobro indywidualne dodaje do dobra zbiorowego doświadczenie doskonałości.

W ten sposób większy rozwój osobisty oznacza jednocześnie większy rozwój wspólnoty ludzkiej. Jednym z najbardziej wyrazistych obrazów realizacji tego celu jest orkiestra, w której doskonałość poszczególnych muzyków zwiększa doskonałość orkiestry, a reputacja orkiestry jest źródłem bezpieczeństwa i satysfakcji dla poszczególnych muzyków. Można by też podać inne przykłady, uniwersytet i jego profesorów, szpital i jego lekarzy itd. W rzeczywistości chodzi o tę głęboką definicję dobra wspólnego, podaną przed wiekami przez Tomasza z Akwinu, którą można streścić jako "porządek, który powstaje we wspólnocie w wyniku ugruntowania się w tłumie życia cnotliwego i przewagi życia kontemplacyjnego". Raffo Magnasco, B. (1949), str. 2026.

Nauka społeczna Kościoła zaprasza każdego człowieka do rozwoju społecznego jako Bożego powołania. Ale ten rozwój nie jest osiągany wyłącznie przez działania instrumentalne, lecz tylko wtedy, gdy każdy człowiek angażuje się w swój rozwój osobisty w służbie dobra wspólnego. Nie chodzi o tworzenie coraz sprawniejszych społeczeństw, ale o tworzenie przestrzeni do interakcji i współżycia z ekspertami; to najbardziej ludzka perspektywa rozwoju. Ubóstwo ekonomiczne, owoc ubóstwa moralnego, ma swój kres w szczerym spotkaniu między ludźmi.